Zvanični naziv naselja Smederevo pominje se prvi put u povelji cara Vasilija II iz 1019. godine, a ime Smederevo u hrisovulji kneza Lazara 1381. godine, kojom je knez Lazar ovo, tada malo naselje, poklonio manastiru Ravanici.
Još uvek se traga za korenima imena grada koji je u jednom istorijskom trenutku bio oličenje slave i propasti srpske države, a bedem na vetrometini Istoka i Zapada.
Poreklo naziva Smederevo i značenje ovog toponima još nisu pouzdano utvrđeni. Mišljenja o tome su brojna a ovde ćemo izneti nekoliko najubedljivijih.
Jedna teorija kaže da je „s pogledom” na nekadašnje šume u okolini naziv Smederevo postao od „smet” i „drevo”. Takođe je moguće da je naziv potekao od imena neke ličnosti koja se mogla zvati Smender (srednjovekovno muško ime).
Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427-1503) u svom delu Rerum Hungaricarum deccades IV cum dimidia navodi da je Smederevo nastalo genezom izgovora imena sv. Andreja.
Stojan Novaković je pisao u svom poznatom delu „Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka”: „Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno Eis Monte Aureo”. Rimska naseobina Mons Aureus zabeležena je i na Pojtingerovoj karti koja potiče iz IV veka.
Dr Leontije Pavlović je smatrao da poreklo ovog imena treba tražiti u slovenskim jezicima i navodi da je ovaj naziv nastao iz jednog vojnog izraza koji je napravljen od slovenske imeničke zamenice „vsje” i grčkog izraza „medomai-medereo”, što bi trebalo da znači „brinuti se” ili „čuvati”, odnosno „upravljati”.
Više istoričara smatra da je ovaj naziv morao imati korene u iranskim, odnosno hazarskim toponimima. U prevodu sa iranskog „Semender” znači „krajnja vrata” — položaj kakav je geografski u hazariji imao grad Semender (S-m-n-d-r). Ovaj naziv je sastavljen od persijskih reči „Semen” – kraj (ali i „suva zemlja”) i „der” – vrata. Hazarski Semender se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog mora i bio je bedem odbrane od neprijatelja. Slično današnjem Smederevu, to je bio utvrđeni grad sa baštama i vinogradima u okolini. Njega je razorio ruski knez Svjatoslav (913-914) a krajem X veka i čitavo hazarsko carstvo zauvek nestaje. Mnogi stanovnici Semendra, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima ranijih staništa.
Prvi pomen smederevskih krajeva zabeležen je u III veku pre nove ere u delu „Pesma o Argonautima” Apolonija s Rodosa. Na ovom području živeli su Tribali Mezi, a nadirali Huni i Avari. U vreme Rimske imperije ovde su postojala dva naselja zapadno od grada Vincea (Ćirilovac) i Mons Aureus (Zlatno brdo). Za vreme cara Marka Valerija Aurelija Proba smederevski kraj je postao centar za gajenje vinove loze.
